ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑΣ ΚΑΙ ΘΕΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ
ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΑΣ
Περιφερειακό Ασίνου 4 Δεκεμβρίου 2009
Ομιλία έντιμου επιθεωρητή του σχολείου μας κ. Αλέξανδρου Ταπάκη
Σε μας τους γονείς, ο Θεός έδωσε το μεγάλο προνόμιο να είμαστε συνδημιουργοί, συνεργάτες του και συνεχιστές του θείου έργου της δημιουργίας. Είμαστε δημιουργοί νέων ανθρώπων, έχουμε χαρίσει τη ζωή στα παιδιά μας, ο ρόλος μας όμως δε σταματάει ως εδώ. Επεκτείνεται και σε κάτι πολύ πιο σημαντικό, που είναι η ανατροφή των παιδιών μας. Για να πούμε ότι έχουμε επιτελέσει το καθήκον μας ως γονείς πρέπει να δώσουμε μια καλή ανατροφή στα παιδιά μας, να τα κάνουμε σωστούς και ολοκληρωμένους ανθρώπους, χρήσιμους στην κοινωνία. Να έχουν δύναμη και θέληση, για να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες της ζωής, από την άλλη όμως να διακρίνονται και για την πειθαρχία στους νόμους και κανονισμούς της πολιτείας και της κοινωνίας. Αυτή η πειθαρχία θα είναι ευχής έργο να μην επιβάλλεται με τη δαμόκλειο σπάθη , αλλά να είναι μια εσωτερική πειθαρχία, μια αυτοπειθαρχία και αυτοκυριαρχία, η οποία να προέρχεται από το ίδιο το πρόσωπο και τη λογική του σκέψη.
Έτσι θα μπορούσαμε να πούμε ότι η οικογένεια είναι το πρώτο σχολείο
του παιδιού. Από το κλίμα και την ατμόσφαιρα που επικρατεί στο σπίτι, το παιδί μαθαίνει να συνεργάζεται με τους συνανθρώπους του και να δημιουργεί ένα χαρακτήρα κοινωνικό, ενάρετο και πειθαρχημένο ή αντίθετα ένα χαρακτήρα εγωκεντρικό, επιθετικό και αντικοινωνικό.
Το παράδειγμα των γονέων
Η οικογενειακή ατμόσφαιρα που επικρατεί στο σπίτι, καθώς και το ζωντανό παράδειγμα των γονέων, είναι ο κυριότερος παράγοντας που συντελεί στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού. Το παιδί μιμείται τον πατέρα, τη μητέρα, τα αδέλφια του. Στην εφηβεία έχει τα ινδάλματα των ηθοποιών, των τραγουδιστών, των ποδοσφαιριστών.
Το παράδειγμα των γονέων και παιδαγωγών είναι ένα ισχυρό παιδαγωγικό μέσον. Με το παράδειγμα τους οι γονείς πρέπει να ενσταλάξουν στην ψυχή
των παιδιών τους την απλότητα, την καλοσύνη, την αγάπη. Θα εμπνεύσουν την εμπιστοσύνη, τη σιγουριά, την εντιμότητα.
Η ευθύνη της οικογένειας είναι καθοριστικής σημασίας στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και του συστήματος αξιών στο παιδί. Το παράδειγμα είναι ο καλύτερος τρόπος διδασκαλίας των ηθικών αξιών. Έχει διαπιστωθεί ότι τα παιδιά μιμούνται το λεξιλόγιο των γονιών τους ή του άμεσου περιβάλλοντος τους. Χρησιμοποιούν τη σωματική βία, αν δέχονται και αυτά σωματική βία και υβρίζουν άλλα παιδιά, αν και τα ίδια υβρίζονται στο σπίτι. Είναι πειθαρχημένες και συγκροτημένες προσωπικότητες αν στο οικογενειακό περιβάλλον έμαθαν να σέβονται και να τηρούν κάποιον κώδικα συμπεριφοράς.
Προβλήματα στην οικογένεια
Όταν υπάρχουν κάποια προβλήματα στην οικογένεια, δυστυχώς αυτά αντανακλούν και στη συμπεριφορά του παιδιού στο σχολείο, και αλλού. Τελευταία, γίνεται πολύς λόγος στα σχολεία μας για προβληματικά παιδιά. Πράγματι, υπάρχουν κάποια παράπονα για μαθητές που δημιουργούν προβλήματα στην ομαλή λειτουργία του σχολείου. Θέλω όμως να τονίσω ότι σε κάθε «προβληματικό παιδί» αντιστοιχεί μια προβληματική οικογένεια. Οι γονείς είναι κυρίως υπεύθυνοι για τις δυσκολίες προσαρμογής και κοινωνικοποίησης του παιδιού.
ΓΓ αυτό είναι καλό να μην έχουμε αντιπαραθέσεις με τα παιδιά μας και να αποφεύγουμε τις συγκρούσεις, αψιμαχίες και τους καυγάδες, είτε μεταξύ των συζύγων, είτε μεταξύ των γονέων και των παιδιών. Είναι καλό να δημιουργούμε τα θεμέλια της σωστής επικοινωνίας με τα παιδιά μας μέσα σε πνεύμα αμοιβαίας εκτίμησης και ηρεμίας.
Το οικογενειακό κλίμα επιδρά στη συμπεριφορά των παιδιών, τόσο στο σπίτι, όσο και στο σχολείο. Ας προσέξουμε τα πιο κάτω σημεία:
- Να δημιουργήσουμε ένα ευχάριστο ψυχολογικό κλίμα στο σπίτι.
- Να χαμηλώνουμε τον τόνο της φωνής μας.
- Να μάθουμε να χαλαρώνουμε και να διώχνουμε το άγχος.
- Να οργανώνουμε δημοκρατικά την οικογένεια μας
- Να πιστεύουμε και να προωθούμε τη συνεργασία και τον αμοιβαίο σεβασμό.
Να βάλουμε την αγάπη, την αλληλοκατανόηση, το διάλογο στη θέση
του μίσους και των αντιθέσεων.
Να χρησιμοποιούμε λίγο χιούμορ, ένα χαμόγελο, να έχουμε
ανεκτικότητα στη διαφορετικότητα του άλλου.
Να θεσπίζουμε και να τηρούμε κάποιον κώδικα συμπεριφοράς που να
είναι σεβαστός από όλα τα μέλη της οικογένειας.
Πειθαρχία και αυτοπειθαρχία
Τα παιδιά πρέπει να έχουν κάποια όρια, τόσο στο σχολείο, όσο και στο σπίτι. Το κάθε σχολείο θέτει τους δικούς του κανονισμούς, που είναι φυσικά βασισμένοι στους κανονισμούς του Υπουργείου Παιδείας. Π.χ. σε μια εθνική γιορτή οι μαθητές είναι υποχρεωμένοι να φορέσουν τη στολή τους. Εάν ένας γονιός αμφισβητήσει αυτό τον κανονισμό, τότε δημιουργεί αμφιβολίες στο παιδί του και γκρεμίζει την εικόνα των εκπαιδευτικών στα μάτια του παιδιού. Εάν ως γονείς διαφωνούμε με κάποιον από αυτούς τους κανονισμούς, μπορούμε να αποταθούμε στη διεύθυνση του σχολείου και πιστεύω ότι μπορούμε να διαλευκάνουμε οποιεσδήποτε ασάφειες ή να θέσουμε τους δικούς μας προβληματισμούς και ενδοιασμούς. Είμαι βέβαιος ότι με μια ομαλή και δημιουργική συζήτηση, θα βρεθεί η χρυσή τομή και θα αρθούν
οποιεσδήποτε δυσκολίες.
.
Τόσο στο σχολείο, όσο και στο σπίτι οι κανονισμοί που θα θεσπίσουμε θα ακολουθούνται και από κάποιες κυρώσεις. Δε χρησιμοποιώ τη λέξη ποινές. Οι κυρώσεις αυτές είναι μια στέρηση από κάτι που αρέσει στο παιδί και πρέπει να είμαστε ως εκπαιδευτικοί και ως γονείς σταθεροί σε αυτές. Διαφορετικά, δε θα καταφέρουμε να εφαρμόζονται οι κανονισμοί μας, όπως είναι και ο στόχος μας.
Πειθαρχία και σωματικές ποινές
Κάποιοι γονείς αφού δεν καταφέρνουν με άλλους τρόπους να επιβάλουν την πειθαρχία καταφεύγουν στη σωματική τιμωρία και σε άλλες απάνθρωπες λύσεις που φαίνεται να αυξάνουν τον ήδη μεγάλο αριθμό κακοποιημένων
παιδιών. Γνωρίζουμε ότι οι σωματικές ποινές και η πειθαρχία που επιβάλλεται από το φόβο και την τρομοκρατία δε συντείνουν στην ανατροφή ανθρώπων ικανών να συνεργάζονται και να λειτουργούν πάνω σε υγιείς κοινωνικές και συγκινησιακές βάσεις.
Πάντοτε στο παρελθόν, η επιβολή της πειθαρχίας βασίστηκε πάνω στην παράδοση: Οι ενήλικες θεωρούνταν ανώτεροι από τα παιδιά και όταν αυτοί μιλούσαν, τα παιδιά τους άκουγαν. Κι όταν δεν άκουγαν τότε έτρωγαν ξύλο. Είναι παροιμιώδεις οι φράσεις «όπου δεν πίπτει ο λόγος, πίπτει η ράβδος» και «το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο» κλπ. Ακόμα και οι πατέρες της Εκκλησίας αναφέρονται στη χρησιμότητα των σωματικών τιμωριών. Αυτές όμως οι παραδοσιακές μέθοδοι πειθαρχίας, δεν έχουν πια καμιά αποτελεσματικότητα.
Η βία στην οικογένεια δημιουργεί πολύ άσχημες επιπτώσεις στη συμπεριφορά του παιδιού. Η σωματική βία εκδηλώνεται ως ξυλοδαρμός, αποστέρηση τροφής, παραμέληση της ιατρικής φροντίδας. Η ψυχολογική βία εκδηλώνεται με βρισιές, απειλές, προσβολές, εκβιασμούς. Έχει παρατηρηθεί ότι τα παιδιά τα οποία υποβάλλονται σε σωματικές τιμωρίες και υφίστανται υπέρμετρη σωματική βία ή κακοποίηση, σε κάποιο στάδιο θέλουν να εξάγουν αλλού αυτή τη βία, με τη μορφή μιας επιθετικής και αντικοινωνικής συμπεριφοράς.
Επομένως είναι αναγκαίο η εξωτερικά επιβαλλόμενη πειθαρχία να αντικατασταθεί από την αυτοπειθαρχία. Χωρίς αυτή την εσωτερική παρόρμηση, οποιαδήποτε εκπαιδευτική επίδραση μάλλον υπονομεύει παρά βοηθάει την ανάπτυξη του παιδιού.
Συχνά απειλούμε τα παιδιά γιατί έχουμε τη λανθασμένη πεποίθηση ότι ο φόβος θα καλλιεργήσει την πειθαρχία. Στο σημερινό όμως δημοκρατικό κλίμα, τα παιδιά θεωρούν τον εαυτό τους ισότιμο μέλος της κοινωνίας και συχνά, όταν δεν τους φερόμαστε με σεβασμό, αρνούνται να συμμορφωθούν. Πολλές φορές αυτή η άρνηση καταλήγει σε πόλεμο, μειώνει τη συνεργασία και αυξάνει τη δυσπιστία. Η δύναμη της επιβολής δεν προάγει τη συνεργασία και προκαλεί συγκρούσεις. Κάνει το παιδί να αντιστέκεται, να
εκδικείται, να λέει ψέματα, να κατηγορεί τους άλλους, να εκδηλώνει επαναστατική συμπεριφορά, να φεύγει από το σπίτι.
Η πλήρης χαλάρωση και ασυδοσία
Πολλοί γονείς εγκαταλείποντας τις αυταρχικές αυτές μεθόδους, πήγαν στο άλλο άκρο: την πλήρη χαλάρωση και την πλήρη ανεκτικότητα και ανυπαρξία κανόνων. Αποτέλεσμα είναι να γίνονται τα παιδιά πραγματικοί τύραννοι και οι γονείς να υποφέρουν και να μην ξέρουν τι να κάνουν.
Ο εσωτερικός έλεγχος και η αυτοπειθαρχία
Τα δύο άκρα που είπαμε προηγουμένως δε φέρνουν κανένα αποτέλεσμα. Χρειάζεται να καλλιεργηθεί από τη μικρή παιδική ηλικία ο εσωτερικός έλεγχος και η αυτοπειθαρχία. Το παραδοσιακό λεξιλόγιο ελέγχω, κατευθύνω, τιμωρώ, απειλώ, θέτω όρια, τηρώ την τάξη, επιβάλλω το νόμο, είμαι σκληρός, εκδικούμαι, επιπλήττω, κατσαδιάζω, διατάζω, απαιτώ, θα αντικατασταθεί από ένα νέο λεξιλόγιο για την επίλυση προβλημάτων: λύω δημοκρατικά τις συγκρούσεις, τηρώ κάποιον κώδικα συμπεριφοράς, λαμβάνω από κοινού αποφάσεις, κάνω διάλογο με τα παιδιά, αναγνωρίζω τα λάθη, ζητώ συγνώμη κλπ.
Πρέπει να μάθουμε τα παιδιά μας να λύνουν μόνα τους τα προβλήματα τους και να λαμβάνουν πρωτοβουλίες. Να είναι σε θέση να δέχονται τις ρπίνέπειες_των πράξεων τους. Αυτό προάγει και καλλιεργεί πολύ την πειθαρχία. Η πειθαρχία είναι μέρος της μάθησης και γι' αυτό το παιδί πρέπει να διδάσκεται από τα λάθη του. Η διδασκαλία της αυτοπειθαρχίας είναι μια συνεχής διαδικασία, δεν είναι κάτι στο οποίο θα καταφύγουμε σε στιγμές έντασης ή κακής συμπεριφοράς. Πιο κάτω αναφέρω μερικά βήματα τα οποία θα ακολουθήσουμε για να επιτύχουμε την αυτοπειθαρχία.
ΠΡΩΤΟ ΒΗΜΑ
Συνέπεια λόγων και έργων
Οι ενήλικες πρέπει να κατανοήσουν και να εφαρμόσουν οι ίδιοι τη συμπεριφορά και τη στάση που απαιτούν από τα παιδιά. Δεν μπορούμε να ζητούμε από τα παιδιά μας να έχουν συγυρισμένα τα δωμάτια τους και εμείς να τα έχουμε ασυγύριστα.
Να ξεκαθαρίσουμε τι θέλουμε από τα παιδιά και να είμαστε σταθεροί σε αυτό
που θέλουμε. Η αμφιταλάντευση έχει κακές επιδράσεις στα παιδιά.
ΔΕΥΤΕΡΟ ΒΗΜΑ
Ενθαρρύνουμε κάθε θετική συμπεριφορά των παιδιών.
Δεν αρκούμαστε μόνος τις παρατηρήσεις αλλά δίνουμε τον έπαινο και την ενθάρρυνση σε κάθε θετική συμπεριφορά του παιδιού. Οι περισσότεροι ενήλικες προσπαθούν κυρίως να εξαλείψουν την αρνητική συμπεριφορά που εκδηλώνεται. Αντίθετα όμως, πρέπει να προσπαθούμε να ενθαρρύνουμε κάθε θετική συμπεριφορά που εκδηλώνεται από μέρους του
παιδιού. Ακολούθως πρέπει να προσπαθούμε να κατανοούμε τους λόγους της αρνητικής συμπεριφοράς για να καλλιεργήσουμε τη θετική συμπεριφορά.
ΤΡΙΤΟ ΒΗΜΑ
Να κατανοήσουμε γιατί το παιδί συμπεριφέρεται με αρνητική συμπεριφορά.
Ποιος είναι ο σκοπός του παιδιού που ατακτεί;
-Μπορεί να θέλει να τραβήξει την προσοχή μας. π.χ Αν ο δάσκαλος ασχολείται πολύ με ένα άτακτο παιδί, τότε το παιδί παίρνει την προσοχή που θέλει.
-Μπορεί να θέλει να επιδείξει δύναμη
-Να πάρει εκδίκηση
-Να επιδείξει ανικανότητα, ανεπάρκεια (δεν αξίζω τίποτα, καμαρώστε με)
ΤΕΤΑΡΤΟ ΒΗΜΑ Επιβολή κυρώσεων.
Το παιδί να υφίσταται τις συνέπειες της πράξης του. Αυτό είναι μια θαυμάσια ευκαιρία για μάθηση., π.χ. Αν το παιδί δε φάει το φαγητό που ετοίμασε η μητέρα να μείνει νηστικό, ή τουλάχιστον να μην του αγοράσουμε και σουβλάκια. Αν ξέχασε να πάρει το τετράδιο των εργασιών του στο σχολείο να μην τρέξουμε να του το πάρουμε εμείς.
Η βίωση των συνεπειών είναι διαφορετική από την τιμωρία. Είναι το φυσικό αποτέλεσμα των πράξεων και υπάρχει το δικαίωμα επιλογής. Στη λογική συνέπεια ο τόνος της φωνής μας είναι φιλικός, ενώ στην τιμωρία υπάρχει ο θυμός.
Στην επιβολή των λογικών συνεπειών υπάρχουν οι εναλλακτικές λύσεις.
Παραδείγματα:
-Κώστα, πρέπει να αποφασίσεις αν προτιμάς να καθίσεις καλά στην καρέκλα σου, ή αν θέλεις να μην καθίσεις καθόλου. Αποφάσισε τι προτιμάς.
-Καίτη, εμείς θέλουμε να δούμε τηλεόραση. Θα καθίσεις μαζί μας ήσυχα, ή θέλεις να βγεις από το δωμάτιο;
- Θα πλύνω όλα τα ρούχα που βρίσκονται στο καλάθι. Τα άλλα θα μείνουν άπλυτα για μια βδομάδα.
Βλέπω ότι δεν μπορείς να συμπεριφέρεσαι σωστά με τους άλλους. Θα πρέπει να πας στο δωμάτιο σου, όπου δεν υπάρχουν άλλοι, ώσπου να είσαι έτοιμος να γυρίσεις και να συμπεριφερθείς σωστά.
Η πειθαρχία θα γίνει εύκολη υπόθεση όταν θέτουμε όρια και συνέπειες. Ως ενήλικες θέτουμε σαφή όρια με τρόπο ήπιο χωρίς θυμούς, κηρύγματα ή απειλές. Επιδιώκουμε την αυτοπειθαρχία και όχι την επιβολή ή την τιμωρία.
Ενημερώνουμε ήρεμα τα παιδιά μας για το τι πρέπει και τι δεν πρέπει. Αν είναι δυνατό βάζουμε μαζί τους κανόνες. Αν είναι δυνατό αποφεύγουμε τα πολλά ΜΗ. Προτάσεις που ξεκινούν από «μη» δηλώνουν επιβολή. Αντί λοιπόν να πούμε στο παιδί μας «Μη κάνεις θόρυβο» είναι πιο καλά να του πούμε « Μπορείς να παίζεις ήσυχα, γιατί ενοχλείς τους γύρω σου». Αντί να πούμε «μη κτυπάς την πόρτα» να πούμε «σε παρακαλώ κλείσε απαλά την πόρτα».
Παιδί: Μπορώ να πάω να παίξω;
Γονιός: Ναι, όταν τελειώσεις τα μαθήματα σου.
Οι συνέπειες των πράξεων
Αν ξεπερνά τα όρια που του θέσαμε του το ανακοινώνουμε ήρεμα. Είμαστε συνεργάτες με το παιδί και όχι αντίπαλοι. Χωρίς να χάνουμε την ψυχραιμία μας, απαλλαγμένοι από θυμό, ανακοινώνουμε τις συνέπειες των πράξεων του παιδιού.
Αυτές μπορεί να είναι:
- Απώλεια προνομίων πχ. Αν το παιδί γυρίσει αργότερα από τον συμφωνηθέντα χρόνο πρέπει να μείνει μέσα το επόμενο απόγευμα.
- Απομάκρυνση:
Προσωρινή απομάκρυνση του παιδιού από άλλους για λίγα λεπτά για να σκεφτεί αυτό που έκανε. Χρησιμοποιείται για παιδιά νηπιαγωγείου ή μικρών τάξεων του δημοτικού. Απομονώνεται το παιδί σε μια ήρεμη περιοχή χωρίς να κάνει τίποτε. Ποτέ στο σκοτάδι ή σε κλειδωμένο δωμάτιο. Δεν είναι φυλάκιση «Λυπάμαι, αλλά πρέπει να μείνεις μόνος για λίγο για να σκεφτείς^..
3. Έκφραση απογοήτευσης
Να γνωρίσει το συναίσθημα της απογοήτευσης του γονιού για τη συγκεκριμένη συμπεριφορά που επέλεξε το παιδί. Το ενημερώνουμε για το τι συναισθήματα μας προκάλεσε η συμπεριφορά του
4. Αποκατάσταση της ζημιάς
Το παιδί να αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεων του και να επιλύει προβλήματα που δημιουργεί. Αν σπάσει κάτι να το πληρώσει, αν λερώσει να το καθαρίσει.
Ο διάλογος
Η επίτευξη της πειθαρχίας και αυτοπειθαρχίας έχει καλό αποτέλεσμα μόνο όταν αναπτύσσεται ένας λογικός διάλογος μεταξύ γονέων και παιδιών,
μέσα σε πνεύμα ισότητας και ηρεμίας και αμοιβαίου σεβασμού. Ο διάλογος αποτελεί μέρος της επικοινωνίας, μιας επικοινωνίας που πρέπει να είναι αμφίδρομη. Ο διάλογος θεωρείται ο πιο ενδεδειγμένος τρόπος για καλλιέργεια της πειθαρχίας. Ένας ήρεμος διάλογος με λογικά επιχειρήματα αποτελεί το καλύτερο μέσον για λύση των σοβαρών προβλημάτων.
Αν προσπαθήσουμε να επιβάλουμε διαφορετικά τις απόψεις μας, με τιμωρίες, προσβολές και επιβολές, θα έχουμε ίσως ένα πρόσκαιρο αποτέλεσμα, μια προσωρινή πειθαρχία. Αυτή θα είναι το αποτέλεσμα του φόβου και της ισχύος του πιο δυνατού, θα έχουμε όμως ως αντίδραση την πικρία, την τάση για εκδίκηση, το χάσμα. Πόσο σοφή είναι σ' αυτή την περίπτωση η συμβουλή του Αποστόλου Παύλου για ανάπτυξη ενός λογικού και σοβαρού διαλόγου: « Οι
πατέρες μη παροργίζετε τα τέκνα υμών, αλλ' εκτρέφετε αυτά εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου...» (Εφεσ. )
